25 Beste Bezienswaardigheden in Utrecht (Nederland)

Op een rooster van knusse Middeleeuwse straatjes en steegjes is Utrecht rijk aan historie, maar ook een universiteitsstad met een bruisend nachtleven en een opwindende cultuur.

Tot de 17e eeuw was Utrecht de basis van de economische macht in Nederland en tevens het centrum van het christendom tot aan de Reformatie.

Deze stad bracht de enige Nederlandse paus voort, Adrianus VI, terwijl de 112 meter hoge Domtoren van de Sint-Maartenskathedraal en de vele kerken en kloosters allemaal wijzen op de macht van het voormalige aartsbisdom Utrecht.

De belangrijkste gracht door het centrum van Utrecht, de Oudegracht, onderscheidt zich door de prachtige kade die zich enkele meters onder het straatniveau bevindt.

Dick Bruna, de schepper van Nijntje, was een Utrechtse inwoner en zijn geliefde tekenfilmkonijn heeft als inspiratiebron gediend voor een museum en verschijnt zelfs bij een verkeerslicht bij het Centraal Station.

1. Oudegracht

Je kon de wereld rondreizen en niets zien zoals het stadsbeeld langs de Oudegracht. Deze waterweg is in de 12e eeuw begonnen om de loop van de Oude Rijn, een aftakking van de Rijndelta, te veranderen.

De aarde die tijdens de aanleg werd afgegraven, werd op de oevers gestapeld om de kans op overstromingen te verkleinen.

Hierdoor kwam het kanaal beduidend lager te liggen dan de rest van de stad.

En toen de sluizen in 1275 werden aangelegd, konden aan de waterkant unieke kades en kelders worden gebouwd, met tunnels die verbonden zijn met de rijke vestingwoningen en pakhuizen op het niveau daarboven.

U kunt naar beneden stappen naar de met bomen omzoomde kades, waar de oude kelders nu privéwoningen, kantoren, winkels en cafés met zitgelegenheid in de open lucht zijn.

Dit charmante tafereel vindt zijn weerklank aan de parallelle Nieuwegracht, een paar straten naar het oosten.

2. Domtoren

De oudste en hoogste kerktoren van Nederland was ooit verbonden aan de Utrechtse Sint-Maartenskathedraal.

Dit embleem voor Utrecht, dat 112 meter hoog is, is gebouwd tussen 1321 en 1381 en heeft een door de gebroeders Hemony in de 17e eeuw gegoten klokkenspel dat in de hele oude stad te horen is.

De Domtoren staat al sinds 1674 op zichzelf toen een storm het schip van de kathedraal verwoestte. De contouren van dit verloren gegane bouwwerk zijn terug te vinden in de bestrating van het Domplein.

Als je naar boven gaat, wees dan voorbereid, want er zijn 465 trappen naar het hoogste uitzichtpunt op 95 meter.

Onderweg wijst de gids op historische details zoals de klokken, waarvan de grootste meer dan 8.160 kg weegt.

En als je dan toch boven komt, zijn de panorama’s ontzagwekkend, die zich 40 kilometer naar het noordwesten van Amsterdam uitstrekken.

3. Domunder

De eerste kathedraal op deze plaats werd gesticht in de 7e eeuw, maar dit was ook de exacte locatie voor het Romeinse fort van Traiectum.

De vele lagen van de geschiedenis onder het Domplein zijn opgegraven en deze intrigerende onderwereld is sinds 2014 opengesteld voor het publiek. Voordat je onder het geplaveide plein doorgaat is er een introductiefilm die je door 2.000 jaar geschiedenis leidt en het fort dat in 45 n.Chr. werd gesticht, herstelt.

Eenmaal ondergronds wordt u uitgerust met een “interactieve fakkel” die u kunt laten schijnen op tentoongestelde voorwerpen zoals Romeinse funderingen, Romeinse bestrating, Romeinse fibula’s, middeleeuwse munten, een bewaard gebleven menselijk skelet en sporen van het gesloopte gotische schip.

Bij elke vondst krijg je interessante tieten over Romeins en middeleeuws Utrecht.

4. Domkerk

Het koor en het transept van de Sint-Maartenskathedraal verdienen een blik op de vele fijn gebeeldhouwde gedenktekens en de vele tekenen van iconoclasme uit de 16e eeuw.

Een belangrijk monument is het graf van de 14de-eeuwse bisschop Guy van Avesnes.

Zie ook de indrukwekkende cenotaaf die is gemaakt om het hart van de 16de-eeuwse bisschop George van Egmond vast te houden.

Minder opvallend zijn de Keizerssteentjes in de vloer van het koor ter nagedachtenis aan de Heilige Roomse keizers Conrad II (d. 1039) en Hendrik V (d. 1125), die beiden in Utrecht stierven en wier ingewanden en harten in de kathedraal werden begraven.

Bekijk het altaarstuk, dat in 1572 tijdens een beeldenstormende rel werd vernield.

De kloostertuin heeft een prachtig uitzicht op het koor van de kathedraal, met bas-reliëfs in de gevels die het leven van de heilige Martinus uitbeelden.

5. Rietveld Schröderhuis

Rietveld Schröder House — Rietveld Schröderhuis

Het Rietveld Schröderhuis, dat op de Werelderfgoedlijst van UNESCO staat, is het enige gebouw dat volledig volgens de principes van De Stijl is gebouwd.

Gerrit Rietvelt was de architect en het huis werd in 1924 in opdracht van socialite en De Stijl-medewerker Truus Schröder gebouwd.

Het ontwerp was een afwijzing van ouderwetse burgerlijke idealen als fatsoen, tegen de achtergrond van een radicale nieuwe openheid ten opzichte van familierelaties.

Het interieur is dus bijna volledig zonder muren, met behulp van flexibele schuifwanden.

Het vertrouwen in strakke horizontale lijnen en primaire kleuren zijn kenmerkend voor De Stijl, terwijl het huis is ingericht met originele, door Rietvelt ontworpen stukken, zoals de iconische Red-Blue Chair en de minimalistische Zig-Zag Chair.

Truus zou hier wonen tot ze in 1985 overleed en vanuit het raam op de bovenverdieping urenlang over het polderlandschap staren.

6. Spoorwegmuseum

Railway Museum, Utrecht — Spoorwegmuseum, Utrecht

Het Nationaal Spoorwegmuseum staat in Utrecht bij het oude stationsgebouw van de Maliebaan (gesloten in 1939), met een grote uitbreiding achteraan uit de jaren 2000.

De verschillende “werelden” leiden u hier op een reis door de tijd, te beginnen met De Grote Ontdekking in het begin van de 19e eeuw toen de stoommachines voor het eerst werden aangepast voor transport.

U ziet een exacte replica van de eerste stoommachine van Nederland, De Arend, en beleeft de gouden eeuw van het spoorvervoer bij Dream Journeys, gewijd aan de Oriënt Express.

De majestueuze Art Deco locomotieven uit de jaren ’30 en ’40 staan in het middelpunt van de belangstelling bij Steel Monsters, terwijl Trial by Fire een tijdlijn is van de 200-jarige evolutie van het treinverkeer, verteld door Rutger Hauer.

Tot slot leidt Trains Through Time u langs het perron in een industriële omgeving, langs historische locomotieven en displays van seinmachines, borden, kaartjesautomaten en zelfs een wc van de koninklijke trein voor koningin Emma (1858-1934).

7. Centraal Museum

Het Centraal Museum is een vitrine voor Utrecht en haar cultuur en geschiedenis en is gevestigd in een middeleeuws klooster in het Nicolaaaskerkhof.

Hier kunt u kennismaken met stromingen zoals het Utrechtse Caravaggisme, toen lokale 17de-eeuwse schilders als Hendrick ter Brugghen, Abraham Bloemaert en Gerard van Honthorst de technieken van Caravaggio adopteerden, zoals het clair-obscur.

Er is meer fabelachtige kunst van de Utrechtse maniërist Joachim Wtewael, de renaissanceschilder Jan van Scorel en de portrettist Paulus Moreelse.

U wordt meegenomen naar de moderne tijd in het atelier van Nijntje Schepper Dick Bruna, dat stuk voor stuk is verplaatst naar de bovenste verdieping van het museum.

Last but not least heeft het museum ook ’s werelds grootste collectie werken van De Stijl-ontwerper Gerrit Rietveld in zijn bezit.

8. Museum Catharijneconvent

De locatie van dit boeiende christelijke kunstmuseum is het voormalige klooster van de Orde van Malta Catharijneconvent, gesticht rond de eeuwwisseling van de 12e eeuw toen het het eerste klooster van deze orde ten noorden van de Alpen werd.

Het museum presenteert een complete geschiedenis van de katholieken en protestanten in de Nederlanden, via middeleeuwse manuscripten, gewaden, polychroom snijwerk, goud- en zilverwerk, rijkelijk versierde boekbanden, altaarstukken en talrijke schilderijen.

Er zijn werken van Rembrandt, Frans Hals en Jan van Scorel, maar ook tot nadenken stemmende moderne stukken zoals een glas-in-loodraam van Marc Mulders, schilderij van Jan Toorop en beeldhouwwerk van Shinkichi Tajiri.

9. Botanische tuinen van de Universiteit Utrecht

Utrecht University Botanic Gardens — Botanische tuinen van de Universiteit Utrecht

In de jaren zestig van de vorige eeuw werd Fort Hoofddijk, een voormalige verdediging op de Nieuwe Hollandse Waterlinie (meer daarover hieronder), het decor van de belangrijkste botanische tuin van de Universiteit Utrecht, vaak aangeprezen als de beste van het land.

De collectie werd voor het eerst samengesteld in de jaren 1600, en de Oude Hortus door het Universiteitsmuseum was de plaats waar in de 18e eeuw de eerste Europese gingko biloba werd geplant.

Een hoogtepunt van de nieuwe locatie is een van de grootste rotstuinen van Europa, bestaande uit meer dan 2.100 ton rotsen die vanuit de Ardennen zijn getransporteerd.

Bekijk de oudste bloeiende planten ter wereld in de Evolution Garden, de Tropische Serres waar orchideeën, vanille, mango’s en bananen groeien, de multisensoriële Discovery Garden en de Japanse en Chinese soorten in de Bamboestruik.

Als u een diepe interesse heeft in plantkunde kunt u ook een rondleiding krijgen met een getrainde gids.

10. Boottochten

Utrecht Canal Cruise — Rondvaart Utrecht

U krijgt een mooi perspectief op de kadekelders, bruggen, grachtenpanden en monumenten van de middeleeuwse stad, zoals de Domtoren, tijdens een rondvaart over de Oudegracht en de voormalige gracht, de Stadsbuitengracht.

Rederij Schuttevaer is al 50 jaar een rondvaartbedrijf, met cruises van een uur die zeven dagen per week vertrekken vanaf de centrale Viebrug.

Als u meer wilt zien is er een rondleiding van 90 minuten, die u vanaf de historische Oudegracht naar de nieuwere wijken van deze voortdurend groeiende stad brengt.

Er zijn ook arrangementen die een cruise combineren met een lunch, een kaasproeverij of een bezoek aan een museum.

En als u liever uw eigen neus wilt volgen, dan is er op de Oudegracht een keur aan bedrijven die elektrische bootverhuur, waterfietsen (waterfietsen), stand-up paddle boarding en kano’s aanbieden in de zomer.

11. Museum Speelklok

Het Museum Speelklok in de voormalige Buurkerk is een attractie om een glimlach op je gezicht te toveren en is gewijd aan vintage automatische muziekinstrumenten.

Bijna al deze muziekklokken, muziekdozen, pianola’s, orkestrons (zelfspelende orkesten) en straatorgels zijn in werking en serenerenadeert u op uw weg door de galerijen.

Extra bijzonder zijn de “Violina” en het beroemde straatorgel, het Arabier.

Het museum laat het vakmanschap zien dat in deze mechanische wonderen zit en de restauratiewerkplaatsen zijn toonaangevend in de industrie.

In de winter van 2018-19 was er een boeiende tentoonstelling voor hightech-muziekrobots, terwijl een permanente activiteit voor kinderen een speurtocht door het museum is om een aap te helpen zijn favoriete melodie te vinden.

12. Nijntje-museum (Nijntje-museum)

Het voormalige huis en atelier van Dick Bruna ligt aan de overkant van de weg van het Centraal Museum in de Agnietenstraat.

Een museum voor Bruna’s geliefde creatie, Nijntje, opende hier in 2006 en in 2016 werd dit herwerkt tot een hands-on Nijntje-thema-attractie, puur gericht op peuters en kleuters.

Binnen worden ze ondergedompeld in kleine werelden op basis van Bruna’s boeken, bezoeken ze de dierentuin, brengen ze Boris Beer naar de dokter, nemen ze een picknick in het bos, stoppen ze Nijntje in bed, maaien ze het gazon in de tuin en bakken ze een taart.

Kinderen kunnen ook creatief bezig zijn in de kunstkamer, waar in het weekend workshops onder begeleiding worden gegeven.

13. District Lombok

Voor de afwisseling kunt u deze multiculturele wijk op enkele minuten loopafstand van het Centraal Station bereiken.

Het is niet alleen de plaatsnaam die Indonesisch is, want zelfs de straten nemen de namen aan van eilanden en mensen uit de voormalige Nederlands-Indische Kolonie.

De bruisende Kanaalstraat moet uw eerste aanloophaven zijn voor de exotische kruideniers, bakkers en slagers.

De straat wordt ingeluid door de enorme Ulu-moskee, die in 2016 wordt onthuld. Mensen uit heel Utrecht komen naar de Kanaalstraat voor specialistische ingrediënten, maar ook voor de beste Turkse, Noord-Afrikaanse en Surinaamse restaurants in de stad, afgewisseld met een aantal cafés voor hippe jonge dingen.

De Houtzaagmolen De Ster stamt uit 1739 en is het enige bewaard gebleven houtzagerij-ensemble in Nederland.

14. Huur een fiets

Meer dan een derde van alle reizen in Utrecht wordt met de fiets afgelegd, meer dan met welk ander vervoermiddel dan ook.

In feite zijn fietsen zo alomtegenwoordig in de stad dat er een slimme oplossing nodig was om ze op te bergen.

In 2017 werd ’s werelds grootste fietsenstalling geopend in de buurt van het Centraal Station, die eind 2018 volledig was voltooid en plaats bood aan 12.500 fietsen verdeeld over drie verdiepingen.

Dus als je je wilt mengen, kun je maar beter gaan trappen! De compacte binnenstad is het beste te zien op twee wielen, en er is een goede keuze aan huurwinkels op enkele seconden van het station of op belangrijke locaties als Vredenburg en het Domplein.

15. St. Willibrordkerk

St. Willibrord Church — St. Willibrordkerk

De Sint-Willibrordkerk, die na twee jaar bouwen in 1877 werd voltooid, is een prachtig gevormd neogotisch gebouw met een voor een Nederlandse kerk vrij ongebruikelijk versieringsniveau.

Dit is te danken aan het rooms-katholieke kerkgenootschap, en als je binnenkomt word je begroet met stralend gebrandschilderd glas, polychroom houtsnijwerk en ingewikkeld patroongeschilderde muren en plafond.

Het koor is het meest rijkelijk gedecoreerd, met een overvloed aan vergulding op het uitbundig uitgehouwen retabel.

Interessant aan het koor is dat de ramen extra hoog zijn om zoveel mogelijk licht binnen te laten, omdat de kerk omgeven is door huizen.

16. Trajectum Lumen

In Utrecht moet u een avond lang deze gratis lichtkunstroute in het centrum van de stad lopen, beginnend bij Vredenburg.

Het project is in 2010 van start gegaan en het aantal installaties is met elk jaar toegenomen.

Vanaf 2018 zijn er 19 kunstwerken te zien, op plekken waar de geschiedenis en de sfeer rond de Oudegracht en Nieuwegracht niet meer zozeer aanwezig zijn, waarbij de Domtoren als referentiepunt wordt gebruikt.

U kunt een app downloaden en met behulp van GPS de route navigeren.

Onderweg krijg je interessante filmpjes over de stad en kun je met een quiz testen hoe goed je Utrecht kent.

17. Máximapark

In de westelijke wijk Leidsche Rijn werd dit 300 hectare grote park vernoemd naar Máxima, toen de prinses en nu Koningin der Nederlanden.

Het Máximapark, dat in 2013 officieel werd geopend, is de groene kern van een groot uitbreidingsproject voor Utrecht, dat in de tweede helft van de jaren negentig van de vorige eeuw begon.

Het is zo groot als de Utrechtse binnenstad en is de afgelopen vijf jaar uitgeroepen tot het favoriete park van Nederland.

Voor mensen die willen sporten is Het Lint een acht kilometer lang autovrij asfaltpad dat door het park slingert.

Gemiddeld is deze rondweg zes meter breed en biedt hij voldoende ruimte voor joggers, wandelende gezinnen, skaters en fietsers.

18. Pauselijk huis

Papal House, Utrecht — Pauselijk Huis, Utrecht

De enige Nederlandse paus, Adrianus VI, werd in 1459 in Utrecht geboren en had een fascinerend leven. In 1507 werd hij de leermeester van de toekomstige Heilige Roomse keizer Karel V. Later werd hij benoemd tot grootinquisiteur voor de koninkrijken van Aragon en Castilië.

Niet lang voordat hij in 1522 paus werd, liet Adrianus dit huis aan de Kromme Nieuwegracht bouwen in de stijl van de Renaissance.

Het is het op één na oudste gebouw dat nog steeds in het historische centrum van Utrecht staat.

Adrianus heeft nooit in dit huis kunnen verblijven, omdat hij slechts 20 maanden na zijn overlijden in het pausdom is overleden en het huis in de 19e eeuw de zetel van de koninklijke commissaris is geworden.

Op een gewone wandeling door het centrum van de stad is het pauselijk huis een stop waard voor zijn sierlijke trapgevel en smalle banden van baksteen en natuursteen.

Maar als je toevallig op de laatste zondag van de maand in Utrecht bent, is er een gratis rondleiding in het Nederlands, met Engelse informatie uit een boekje.

19. StadsKasteel Oudaen

Op uw tocht langs de Oudegracht komt u deze waardige toren tegen, die een geschiedenis heeft die teruggaat tot 1276. Het Stadskasteel Oudaen is ergens in de 14e eeuw herbouwd in baksteen en is genoemd naar de familie Oudaen die hier vanaf 1395 woonde. De Nederlands Hervormde kerk nam het gebouw in 1758 over en maakte er een bejaardentehuis van, een rol die het tot 1965 behield. Tegenwoordig is in dit versterkte huis een brouwerij/restaurant gevestigd, waar in de kelder 75.000 liter bier per jaar wordt gebrouwen.

Je kan er terecht voor een degustatie, of je kan je inschrijven voor een rondleiding om meer van dit unieke gebouw te zien en te ontdekken hoe de tripel, dubbel, pils, witbier en bock bieren van de brouwerij worden gemaakt.

20. Wilhelminapark

Toen Utrecht zich aan het eind van de 19e eeuw in oostelijke richting ontwikkelde, verkocht de grondeigenaar Baron van Boetzelaer van Oosterhout dit perceel groen aan de stad op voorwaarde dat het zou worden omgevormd tot een openbaar park.

Het Wilhelminapark werd in 1898 geopend onder de naam van de pas gekroonde koningin Wilhelmina.

In een chique wijk van Utrecht is het park zeer vriendelijk, omzoomd door herenhuizen en herenhuizen en met een statige promenade die van noord naar zuid loopt.

Op deze route komt u langs een mooi theehuis met rieten dak, daterend uit 1925. Er is een grote waterpartij, de Wilhelminavijver, in het centrum en een overblijfsel uit oorlogstijd aan de rand van het park in de vorm van de EXbunker.

Deze Duitse commandobunker uit 1943 werd met de sloop bedreigd voordat hij in 2014 werd omgebouwd tot een ruimte voor hedendaagse kunst.

21. Universiteitsmuseum

Dit topmuseum is een opslagplaats voor de grote collecties medicijnen, zoölogie, botanica, archeologie, geologie en ook de geschiedenis van de universiteit.

Er zijn antieke wetenschappelijke instrumenten, een deeltjesversneller, een old-school rariteitenkabinet met een historische collectie van taxidermieën, een intrigerende tentoonstelling waarin mensen- en dierenskeletten worden vergeleken, terwijl kinderen een laboratoriumjas kunnen aantrekken en experimenten kunnen uitvoeren in het Jongerenlab.

Iets wat je niet vaak zult tegenkomen is het Bleulandse kabinet, met talloze menselijke skeletten, maar ook geconserveerde organen en foetussen (misschien niet voor iedereen!). Met de toelating krijgt u ook toegang tot de oude Hortus, die van 1723 tot 1920 de botanische tuin van Utrecht was. Er is een set prachtige oude kassen en een oranjerie, terwijl er buiten de gingko biloba is geplant rond 1750 en er een medicinale kruidentuin is.

22. Kasteel de Haar

Pierre Cuypers, de man achter Amsterdam Centraal en het Rijksmuseumgebouw werd begin jaren 1890 door de familie Rothschild ingehuurd om een complete reconstructie van dit Middeleeuwse kasteel uit te voeren.

Kasteel de Haar is het grootste kasteel van Nederland en een handig dagje uit met de trein of auto vanuit Utrecht.

Cuypers legde het park aan en ontwierp ook de rijke inrichting van het kasteel, evenals een groot deel van het meubilair.

Het gevoel van weelde is onontkoombaar, van de ingewikkelde neogotische lijsten van de centrale hal tot de collecties 16e en 17e eeuwse wandtapijten en de antieke Chinese en Japanse keramiek.

Kijk uit naar de vele verwijzingen naar de families Van Zuylen en Van de Haar, in wapenschilden en in hun familiemotieven (een zuil en een ruitpatroon). De familie Van Zuylen van Nijevelt van de Haar verblijft nog steeds in september op het terrein en heeft zich in deze muren vermaakt met o.a. Brigitte Bardot, Roger Moore, Coco Chanel en Gregory Peck.

23. Nationaal Militair Museum

In ongeveer 15 minuten over de weg naar Amersfoort, behandelt het Nationaal Militair Museum het verleden, het heden en de toekomst van de krijgsmacht.

Deze relatief jonge attractie is pas in 2014 geopend en is ontstaan nadat het Legermuseum, voorheen in Delft, is samengevoegd met het Militair Luchtvaartmuseum op deze locatie in Soesterberg.

De collectie behandelt de geschiedenis van de oorlogsvoering, die teruggaat tot de pijlpunten en zwaarden uit de Steentijd en de harnassen uit de Middeleeuwen.

Maar het is de moderne technologie die het meest overtuigend is, namelijk de zeven straaljagers, twee tanks en een M270 Multiple Launch Rocket System.

Een van de zeldzaamste stukken die te zien is, is een Duitse V2-raket uit de Tweede Wereldoorlog – Nederland is het eerste land waar dit wapen werd ingezet.

24. TivoliVredenburg

Het TivoliVredenburg, dat in 2014 door Koning Willem-Alexander werd geopend, is een fenomenaal live muziekcomplex.

Het is gebouwd op het terrein van het oude Muziekcentrum, waar de symfoniezaal van de Grote Zaal is ondergebracht en die intact is gebleven.

Dit is een van de vijf muziekpodia van TivoliVredenburg en is, verbazingwekkend genoeg, stuk voor stuk ontworpen voor een ander muziekgenre.

Ronda is voor pop, en kan 2.000 toeschouwers herbergen, Cloud Nine is voor jazz, Pandora is vooral voor elektronische muziek, terwijl Hertz voor kamermuziek is.

Deze baanbrekende lay-out laat het complex toe om klassieke muziek te hosten op dezelfde avond als een techno rave.

De zalen zijn allemaal met elkaar verbonden door loopbruggen en sympathieke pleinen in een gebouw dat is ontworpen als een “verticale stad”. TivoliVredenburg is op zijn best tijdens muziekfestivals wanneer je op de pleinen en in de zalen kunt ronddwalen om te zien wat je kunt vinden.

25. Vestingwerken

In de loop van eeuwen van conflict ontdekten de Nederlanders dat ze hun laaggelegen omgeving konden veranderen in een defensief voordeel.

En in de 17e eeuw begon Frederik Hendrik, prins van Oranje, met de bouw van de Hollandse Waterlinie.

Sluizen in dijken en forten zorgden ervoor dat een groot deel van de Nederlanders onder water kwam te staan, waardoor het land in feite een eiland werd en indringers in hun spoor werden tegengehouden.

In de 19e eeuw werd de Hollandse Waterlinie naar het oosten verplaatst om er Utrecht in op te nemen, waardoor de stad een constellatie van forten voor de deur heeft.

Er zijn er 12 om te bezoeken, maar als je het moet versmallen tot een paar, is Fort Blauwkapel (1821) erg mooi, met een picknickplaats, steiger aan het water en wandelpaden.

Fort bij Vechten (1870) heeft inmiddels een interactief museum over de Hollandse Waterlinie, met een groot openluchtmodel van het systeem dat als het ware onder water kan worden gezet.